Kanun

tarafından **MaNiaQuaRizMa** Çarş. Eyl. 02, 2009 11:39 pm

79 tona sahip bir Türk kanunu

10. yy'da Türkistan'ın Farab kasabasında doğan Farabi adında bir Türk bilgini tarafından bulunduğu rivayet olunur.

Tarihçe

Farabi'nin ayrıca Ud sazını da geliştirdiği söylenilir. Rahmetli Cinuçen Tanrıkorur
kendi tarifi ile: “Musıkimizin mızraplı sazları içinde çın çın öten
sesiyle en dişisi, yani en kalabalık topluluklarda dahi kendini duyuran
sazı olan Kanun, sabit akordlu ve hazır sesli olması bakımından,
çalınması kolay gibi görünen eşsiz bir renk ve melodi sazıdır. Halk
arasında “kedi gezinse bir nağme çıkar” deyiminin yerleşmiş olmasi bu
yüzdendir. Ancak saz hiç de göründüğü gibi kolay degildir. Tel
takılırken akord
kaynatmak, aktarımlarda mandal eksikliği ve telden tele süzmeler
(glıs-sando) sazın ciddi problemleri arasındadır. Paralel
oktavlarla,veya alttaki üstteki sesi sabit tutarak, başparmak
çarpmaları veya tırnak –mandal kaydırmalarıyla, eller notanın birinci
satırındayken gözlerle ikinci satırı okumak ve hızlı parçalarda
geçkiler için gereken mandalları zamanından önce (ve çatırtısız)
ayarlamak, ayrıca armoni düzenindeki birkaç tele mızrap ve parmaklarla
ayni anda vurarak (batı müziği özentisiyle dahi olsa) gitar veya arp
tekniğiyle melodiler çalmak, pek kedilerin becerebileceği iş değildir.
Tüm Arap ülkelerinde çok yaygın olan sazın en güzeli Türkiye'de
yapılır. Türkiye'deki lutiyeler arap ülkelerine saz yapıp
göndermektedirler. 1930'lu yıllardaki Büyük Arap Müziği Şurasın'da
kabul edilen eksik mandal sistemi şu anda Arap müzisyenleri tarafından
pek yeterli görülmemektedir. Bunun içindir ki Türkiye'den saz sipariş
edilmektedir.

Kanun yapımı

Napolyon Bonapart’ın 1792’deki Mısır seferinden sonra kanun ve ud,
Fransa’ya ayak basmıştır. Aradan iki yüzyıl geçtikten sonra Fransız
sanatçı Enriko Masias’ın, tamamen uda benzeyen ancak perdeli bir saz
olan ‘lut’u bir Fransız sazı olarak tanıtmasıysa düzeltilmesi gereken
bir hatadır.
Piyanonun ilk şekli olduğu bilinen kanunun yapısını iyi anlayabilmek
için Batı müziğiyle Türk sanat müziğinin basit bir karşılaştırmasını
yapmak gerekir. Şöyle ki; Batı müziği 440 frekanslı ‘la’ sesini ana ses
olarak kabul etmiş ve tüm sazların akort prensibini bu ses üzerine
kurmuştur. Buna karşılık Türk müziğinde gene 440 frekanslı ses ana ses
olarak kabul edilmiştir ancak bu sese ‘re’ adı verilmiştir. Dolayısıyla
Batı müziğiyle Türk müziği arasındaki 4 seslik transpoze farkı ortaya
çıkmıştır.

Yapısı

24 veya 27 perdeli bir sazdır. Her bir perdedeki sesi 3 tel
tınlatır. Bu yapısıyla piyanonun ses sistemine benzer. Telleri, özel
olarak müzik aletleri için üretilmiş naylon teldendir. İlk evrelerinde
naylon tel yerine bağırsaktan yapılan kiriş teller kullanılmıştır.
Göğüs tahtası çoğunlukla çınar ağacından, alt tabanı ıhlamur veya
sıkıştırılmış kontrplaktan, burgu tahtası yumuşak bir ağaç olan
ıhlamurdan, burgular gül, şimşir veya abanoz gibi sert ağaçlardan
yapılır. Üç telden oluşan her perdede diyez, bemol ve koma sesleri
ayarlayabilen mandallar vardır.
Kanun kullanım amacına göre 24-25-26 sesli olarak yapılır. Bunun
karşılığı 3.5-4 oktavdır. İnsan sesiyle birlikte icra edilen tüm sazlar
bu aralıktadır. Zaman zaman 36 sesli Arap Kanunu diye anılan sazlar
yapılmış olsa da hangi amaca hizmet ettiği anlaşılamamıştır.
Türk sanat müziğinde kullanılan profesyonel kanun 26 perdeli olup
her perdeye üçer tane tel takıldığı hesaplanırsa toplam 78 tellidir. Bu
tellerin kalınlığı yukarıdan aşağı doğru; 0.60 mm. 0.70 mm. 0.80 mm.
0.90 mm. 1.00 mm. 1.10 mm. 1.20 mm. çapındadır.
Kanunda kullanılan tel, petrokimya tesislerinin kuruluşuna kadar,
kuzu bağırsağının kurutulup bir takım işlemlerden geçirilmesi sonucu
değişik kalınlıklarda üretilmekteydi. Ancak petrokimyanın kuruluşundan
sonra bu sanayi dalının üretimi olan ‘naylon-6’ hammaddesinden elde
edilmekte olup halen gerek yapımcıların gerekse icra edenlerin
yeğlediği marka, amerikan malı ‘dupont’ enstürman telleridir.

Kullanımı

Bunun için bir öğretmenden ders alınmalı veya kanun metodu satın alınmalıdır(kanunu olanlar için).

Oturuş ve Tutuş

Kanun çalmak için düz bir sandalyeye veya tabureye oturulur. İki
ayak altına yaklaşık 15 cm lik bir yükseltici koyulur. Eller doğal
olarak kanunun üzerinde tutulur. Kollar ve dirsekler kesinlikle bir
yere dayanmaz. Her an her tele ulaşabilecek şekilde pozisyon alınır.
Yüzüğün alt kısmına giren mızraplar (mutlaka kaplumbağadan elde
edilen bağa mızrap olmalıdır.) parmağın ikinci boğumuna dayanıp, ucu
yaklaşık 1.5 cm dışarıda olmalıdır.

Mandallar

Akortlu bir kanunun, bir perdedeki mandalların hepsi inikken Türk
müziğindeki 5 komalık Kucuk Mucennep bemolu olur. Bizim kullandığımız
kanun 6 lı mandal sistemine göre yapılmıştır. Dolayısıyla sıfır
seviyesinden 6 mandal kaldırılınca o ses doğal olur.
6 seviyesinden sonraki mandallar da kademeli olarak diyezleri oluşturur.
Kanunda en alt ses Türk musikisinde “Re” diye isimlendirdiğimiz, batı musikisinde ise “La” diye isimlendirilen sestir.

Akort

Her saz için geçerli olduğu gibi kanun için de akort konusu çok
önemlidir. Sazın falsosuz olması, yani tellerin kaliteli, burguların
düzgün, mandalların çok iyi tesviye edilmiş olması, bağa mızrapların ne
çok yumuşak ne de çok sert olmaması başlıca koşuldur. Kanun akordu önce
oktav sesler daha sonra dörtlü ve beşli aralık sesler sistemine göre
yapılır. Bu konuya girmeden önce Türk musikimizin ses yelpazesine bir
göz atmamız gerekiyor. Bilindiği gibi Türk musikisi ses yelpazesinin en
pes sesi, portenin altındaki Do (kaba çargâh) (Batıda Sol) sesidir.
Yani sesler bu seviyeye kadar isimlendirilmiştir. Oysa kanunda en alt
perde, portenin altındaki Re (Yegâh) (Batıda La) sesinin bir oktav daha
altındaki “Re” sesinden başlar. Onun için böyle seslere biz “kaba”
kelimesi ekleyerek tablonun gözünüzde canlanmasını sağlayalım.
Önce diyapazon sesi olan (Bizde re, batıda la) Neva sesinden
başlayalım. Bunu bir oktav pesi Yegâh ve bir oktav daha pesi olan
(kaba) Yegâh, sonra yukarıya çıkıp tiz neva seslerini kaynatalım. (
Akort yapma konusunda “kaynatma” deyimi seslerin birbiriyle uyumunu
ifade eder.) Daha sonra portenin üzerindeki sol (Batıda re) Gerdaniye,
tiz Gerdaniye, altta Rast ve (kaba) Rast. Bunlar takiben, Çargâh (bizde
do, Batıda sol) kaba Çargâh, tiz Çargâh kontrol etmemiz gerekir. Dörtlü
ve beşli ses aralıklarıyla akort ise, örneğin Acemaşiran-Kürdi,
Dügâh-Neva, Dügâh-Hüseynî gibi aralıklarla ve bunların oktav
kademelerindeki kontrolleriyle yapılır.
Bu şekilde sazlar ayrı ayrı çalındığında söz konusu fark herhangi
bir sakınca yaratmaz. Ancak birlikte icra gerektiğinde 4 seslik
transpoze fakını mutlaka dikkate almak gerekir.
Transpoze konusunu aşağıdaki şekil üzerinde görmek ve anlamak daha kolay olacaktır:
Burada da görüldüğü gibi:
la = re = 440 ana frekans la b = re b la# = re# olarak anılmaktadır.
Bu mandalların kullanılmasıyla Batı müziğinde majör veya minör tonlara karşılık gelen Türk müziği makamları elde edilir.
Şu anda 26 perdeli kanunda kullanılan mandal sistemi ve Batı müziği karşılıklarıyla Türk müziğinde kullanılan isimleri şöyledir:
Kanun yapımı ince bir işçilik, bol zaman ve emek gerektirmektedir.
Bu kadar farklı malzemeyle ve farklı tekniklerin birarada
kullanılmasıyla ortaya çıkarılan kanun, zarif ve hoş tınılı bir Türk
sazıdır.