Keman

tarafından **MaNiaQuaRizMa** Çarş. Eyl. 02, 2009 7:24 am

Keman'ın ilk kez nerede yapıldığı kesin olarak bilinmemekle
birlikte, ortaçağda İngiltere'de Fiddle, Almanya'da Fiedel İtalya'da
Lira da Braci, Fransa'da Viel adlarıyla kullanılan yaylı çalgılar
Keman'ın atası sayılır. Lavignac, Keman'ın Türklerin Kemençe'i
guz (Oğuz Kemençesinden) alındığını yazar. Bazı kaynaklarda ise
Arapların Rebab'ından geliştirildiği öne sürülmüştür. 16. ve 17.
yüzyıldaki Keman yapım ustaları Nicolo Amati, Paolo Maggini, Giuseppe
Guarneru, Antonio Stradivarius Keman'a son şeklini vermişlerdir. Keman
asıl biçimi korumakla birlikte 19. yüzyılda, bazı değişikliklere
uğradı. Çağdaş Kemanda gövde ve sap daha uzun,köprü daha yüksektir.
Keman'a orkestrada ilk olarak,1565 te St.Riggo ve Corteccia'nın
eserlerinde yer verilmiştir. Sonraki yıllarda orkestradaki
görevlerinden dolayı 1. ve 2. Keman olarak adlandırılmış orkestradaki
sayıları çoğaltılmıştır.

TÜRK MÛSİKÎSİ'NDE KEMAN'IN YERİ

Keman'ın
Türk ülkesine ne zaman geldiği kesin olarak bilinmiyor. İstanbul ve
Trabzon gibi Lâtin ülkeleri ile sıkı ilişkiler bulunan şehirlerde çok
eskiden beri Keman'ın en eski örneklerinin bulunduğu ileri sürülmüştür.
Kanunî Sultan Süleyman 'ın sadrazamlarından Makbul İbrahim Paşa'nın
gençliğinde, padişahın şehzadesi olarak Manisa'da bulunduğu yıllarda
Keman çaldığı biliniyor. Yine bu yüzyılda yaygınlık kazanmış bir saz
olarak klâsik mûsikîmize girememiş olmakla birlikte, halk arasında çok
tutuluyor ve koltuk meyhanelerinde çalınıyordu. Keman'ı üst düzey sınıf
arasına sokan kişinin, Sultan 1.Mahmud dönemi sanatkârlarından olan
Corci olduğu ileri sürülür. Keman'dan önce mûsikîmizin yegâne sazı
Rebab idi.O yıllarda Keman'a "Viola d'Amore" deniyordu ki, bu sazın
benzeri yakın zamanlara kadar kullanılmış olan Sine Kemanı'dır. Kemani
Corci'ye kadar bütün kaynaklarda, eski Türk Kemanını çalanların Türk
olduğu halde, 18.yüzyıldan, daha doğrusu Corci'den sonra Türk olmayan
kimseler Batı Kemanını çalmağa heves etmiş ve pek çok ünlü isim otaya
çıkmıştır. Hiç şüphesiz bu sanatkârlar " Viola d'Amore " nin farklı
şekli olan Sine Kemanı'nı çalıyorlardı ; Yedi teli olan Sine Keman'ın
sesi biraz boğukça olduğu ve Kemençe sesine benzediği için, musikîden
anlayanlarca daha çok tercih ediliyordu. 19. yüzyıl başına kadar Keman
çalan sanatkârlar Keman'ın her iki türünü de kullanmışlardır. Daha
sonra Sine Kemanı unutulmuştur. Son icrakârları Mustafa Sunar ile Nuri
Duyguer olmuştur. Batı Keman'ının ülkemize yerleşmesinde Romanyalı
Miron'un büyük rolü olmuştur. Ülkemizde Türk Musikîsi ölçüleri içinde
çok güçlü icrakârlar yetişmiştir. Bir devreye damgasını vuran bu
sanatkârlardan bazıları şunlardır: Kemanî Hızır Ağa, Kemanî Rıza
Efendi, Kemanî Corci, Kemanî Kör Sebuh, Kemanî Aleksan Ağa, Kemanî
Memduh, Bülbülî Salih Efendi,Reşat Erer, Nubar Tekyay, Sadi Işılay,
Hakkı Derman, Selahattin İnal v.b. Musikî terminolojimizde Keman
çalanlara " Kemanî " denir.

KEMAN'IN ÖZELLİKLERİ

Keman
insanı derinden etkileyen, eşsiz güzellikteki sesiyle, yaylı çalgılar
ailesinin en önemli üyesidir. Sesi, öteki çalgılara göre birçok
bakımdan insan sesine daha yakındır. Keman, çene altı ile omuz arasına
sıkıştırılarak tutulur. Sol elin parmakları sap üzerinde bulunan
tellere basarak gezinirken, sağ elde tutulan yay,Keman tellerine
sürtülerek çalınır. Gövdenin orta bölümündeki yan girintiler yayın daha
kolay hareket etmesini sağlar.35
ile 36 cm arasında değişen bir gövdesi vardır. Küçük ve hafif bir çalgı
olmakla birlikte, ortalama 84 ayrı parçanın bir araya getirilmesiyle
yapılır.Genellikle iki cm.kalınlığında bir çam veya akağaç'tan oyma
kalemi ve rende kullanılarak biçime sokulur. Keman'ın bir gövdesi ve
buna bağlı bir sapı vardır.Gövde göğüs tahtası ya da tabla denen üst
kapak, alt kapak ve onları birleştiren yanlık adlı verilen bir
kasnaktan oluşur. Tellerin köprü aracılığıyla gövdeye yaptığı basınca
direnebilmesi alt ve üst kapaklara hafif bir kavis verilmiştir. Sapın
ucundaki burgulara( kulak) sarılarak bağlana teller bir eşikten (köprü)
geçerek gövdenin ucundaki kuyruk bölümüne bağlanır. Köprü tellerin
titreşimini üst kapağa iletir.Burgu yuvalarına yerleştirilen kulaklar
tellerin istenilen ölçüde gerilmesini sağlar. Gövdenin içine boydan
boya yerleştirilmiş,bas çubuğu ya da bas kirişi denen bir çıta, eşiğin
tam altında da can direği denilen bir takoz bulunur. Bas çubuğu sesin
tınılanmasına, can direği de ses titreşimlerinin alt kapağa
iletilmesine yardımcı olur. Üst kapak üzerinde " f " biçimindeki iki
ses deliği ses titreşimlerinin gövdeden dışarı çıkmasını sağlar. Dış
etkilerden korunabilmesi için yapımı tamamlandıktan sonra özel
karışımlı bir tutkalla cilalanır, cila aynı zamanda Keman'ın ses
tınısını belirleyen önemli bir öğedir. Keman yapım ustalarına Luthier
denir. Ülkemizde Keman yapım teknikleri çok gelişmiş, çeşitli
yarışmalarda birincilik alan Luthierlerimiz vardır bunlar : Cafer Açın,
Mesut Gözalan, Yunus Tarhan, Mehmet Alkan,Nevzat Önder,Ayhan Damcıoğlu,
Ahmet İyidoğan,Emin Tilev, Bedii Akol v.b.

Bu resim 1738-1742
yılları arasında İstanbul'da saray hayatını inceleyen İsviçreli ressam
Liotard tarafından yapılmıştır.İki levanten keman çalarken-Tahir
Aydoğdu arşivinden...)

KEMAN'IN AKORT SİSTEMİ

Keman 'ın
metalden ya da hayvan bağırsağından yapılmış dört teli vardır. Akort
sistemi pest'ten tize doğru : SOL-RE-LA-Mİ olarak düzenlenmiştir. Batı
Kemanlarıyla aynı akort sistemine sahip olmasına rağmen, Türk
Mûsikîsine uygun şekilde isimlendirilmiştir : DO-SOL-RE-LA dır. Bazı
icracılar " LA" telini, İnce "SOL" düzeniyle kullanmaktadır bu konuda
çeşitli fikirler öne sürülmüştür. Eskiden kullanılan ve Avrupa'dan
getirilen Kemanların 5 esas 6 (7)ahenk teli olduğu ve aynı telin yine
ince "SOL" olarak akord edildiği biliniyor. Bir başka görüş
ise, Rebab ve Ud gibi çalgıların akorduna benzetmek için böyle hareket
edildiğidir. ( "LA" akort Türk Mûsikîsi icralarında çiğ kalmakla
birlikte, bazı makamlar transpoze edildiğinde icrada zorluklar
oluşmaktadır )

Hazırlayan : Talât Er
TRT Ankara Radyosu Keman Sanatçısı
etalat@isbank.net.tr<br>

Kaynakça :
TRT Türk Mûsikîsi Tarihi Ansiklopedisi
Dr.Mehmet Nazmi Özalp (Kemençe Sanatçısı ve Mûsikî Tarihi Araştırmacısı)
Büyük Ansiklopedi
Temel Brıtannıca
Lavignac ( Araştırmacı, Yazar, Besteci )
Yunus Tarhan (Luthier)
Mehmet Alkan (Luthier H.Ü.Devlet Konservatuarı )
Nevzat Önder (Luthier H.Ü.Devlet Konservatuarı )
Bedi Akol (Luthier )